مهارت های تدریس برای یک معلم موفق در کلاس درس

انسان آموختن را از لحظه تولد آغاز می کند و در طول زندگی ادامه می دهد . خانواده و اجتماع بخشی از آموزه های او را در برمی گیرند اما حضور او در مدرسه و کلاس درس مهم ترین بخش این فرآیند است . و از همه مهم ترین زمانی است که او در کنار معلم می آموزد . شاید بتوان گفت معلم بیشترین سهم را در تربیت و آماده کردن دانش آموز برای حضور در جامعه دارد. تدریس یک رابطه متقابل است که هم معلم از دانش آموزان تاثیر می پذیرد و هم دانش آموزان تحت تاثیر او قرار می گیرند و هدف نهایی آن یادگیری است . قطعا هر چه معلم به مهارت ها و فنون تدریس بیشتر آگاه باشد این تاثیر عمیق تر خواهد بود . 

به طور کلی مهارت های تدریس را می توان به سه دسته تقسیم کرد .

مهارت های قبل از تدریس

مهارت های ضمن تدریس 

مهارت های پس از تدریس 

در اینجا به طور خلاصه مرور می کنیم 

الف – مهارت های قبل از تدریس

این بخش به فعالیت ها و اقداماتی که معلم قبل از شروع درس می بایست انجام دهد اشاره می کند و به طور کلی به دو گروه تقسیم می شود .

1- طراحی سالانه برنامه تدریس

طراحی برنامه درسی سالانه به معلم کمک می کند که کل فرآیندی که در یک سال تحصیلی و دو ترم آموزشی دارد را پیش بینی کرده و بتواند برنامه مدون و زمان بندی شده برای انجام فعالیت های خود در نظر بگیرد

2- طراحی روزانه برنامه تدریس 

طرح درس روزانه برنامه ای است مدرن و سنجیده که معلم برای یک جلسه از تدریس خود آماده می کند .تهیه طرح درس روزانه به معلم کمک می کند فعالیت های آموزشی ضروری را تدوین و یکی پس از دیگری اجرا نماید و نتایج آن را در مراحل بعدی آموزش استفاده کرده و مشکلات احتمالی را برطرف نماید . همچنین داشتن برنامه مدون اعتماد به نفس معلم را بالا می برد .

ب) مهارت های ضمن تدریس 

مهارت های ضمن تدریس شامل موارد زیر می شود :

1- اجرای آزمون رفتاری ورودی 

2- برقراری ارتباط 

3- تمرکز بخشی 

4- آماده سازی 

5- ارائه درس جدید 

6- جمع بندی 

7- برقراری نظم در کلاس درس 

1- اجرای آزمون رفتار ورودی 

رفتار ورودی مهارت ها و توانایی هایی هستند که دانش آموزان قبل از شروع درس جدید می بایست دارا باشند . اما از آنجایی که در یک کلاس درس سطح توانایی ها و مهارت های یکی نیست ، معلم می تواند با یک آزمون رفتاری تشخیصی سطح توانایی هایی که دانش آموزان دارا هستند یا نیستند را بسنجد .

2- مهارت برقراری ارتباط 

رابطه معلم با شاگردان در کلاس درس از پیچیده ترین روابط انسانی است و به علت های مختلفی مثل تواناییها ، شرایط خانوادگی ، موقعیت مکانی و… بستگی دارد . از آنجا که مهم ترین و عمده ترین مسئله ای که در ضمن تدریس وجود دارد ارتباط موثر بین معلم (به عنوان پیام دهنده ) و دانش آموز (به عنوان پیام گیرنده ) است ، معلم می بایست بیشترین تلاش خود را برای برقراری این ارتباط به خرج دهد .

عوامل مختل کننده در ایجاد این ارتباط عبارتند از :

مربوط به معلم : نارسایی صدا ، نامفهوم بودن بیان ، بی حوصلگی و کسالت ، داشتن لهجه ، ضعف شنوایی و بینایی ، عدم آشنایی کامل با اصول و فنون معلمی و عدم تسلط کافی به مطلبی که تدریس می کند .

مربوط به دانش آموز : دانش آموزان ممکن است عوامل مثل حواس پرتی ، اضطراب ، کمرویی و خودنمایی ، ضعیف بودن در درس ، ضعف بینایی و شنوایی و ضعیف بودن در بیان را داشته باشند .

مربوط به پیام : پیام ممکن است مبهم و نارسا ، بسیار مشکل یا بیش از حد آسان باشد . همچنین ممکن است پیام با ذوق و علاقه ی دانش آموز تنظیم نشده باشد .

مربوط به وسایل و محیط : ممکن است وسایل صوتی و تصویری که معلم می خواد با آن تدریس کند قطع باشد و یا سر وصدای شاگردان در حیاط مدرسه و رفت و آمد افراد و اتومبیل و …. مانع برقراری ارتباط در کلاس درس شود . 

3- مهارت های تمرکز بخش 

یکی از وظایف معلم این است که عوامل مخل ارتباط را برطرف نماید و به عواملی که توجه دانش آموزان را جلب و متمرکز می کند دقت نماید . از جمله این عوامل :

الف) توجه به نقش صدا و بیان معلم در هنگام تدریس 

ب) حرکت معلم در کلاس درس می تواند توجه دانش آموزان را جلب کند 

ج)توجه دادن کلامی و غیر کلامی مانند اشاره کردن به چیزی یا به طور مثال بیان این که به تابلو توجه کنید 

د) ایجاد تنوع در برقراری رابطه بین افراد در کلاس درس : 

معلم می تواند با ایجاد تغییر در شکل رابطه متقابل بین افراد کلاس توجه دانش آموزان را به جریان تدریس در کلاس درس جلب نماید . این روابط می تواند بین : معلم و شاگرد – معلم و شاگردان – شاگرد با شاگرد – شاگرد با شاگردان و گروهی از شاگردان با گروهی از شاگردان دیگر باشد .

ه) سکوت : سکوت یکی از فنونی است که باعث تمرکز دانش آموزان می شود ومی تواند به تشخیص معلم بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد .

ن) به کار گیری حواس مختلف : معلم با توجه به موضوع درس می تواند از حواس مختلف مانند نشان دادن تصویر یا گوش کردن به صدایی خاص و یا تفاوت نرمی و زبری استفاده کند .

4- مهارت آماده سازی 

آماده سازی فعالیتی است که معلم سعی می کند از طریق آن ارتباط موثری بین تجربیات  قبلی ، نیازها و انتظارات دانش آموزان با هدف های آموزشی کلاس درس برقرار کند .

هدف از آماده سازی کلاس درس : تمرکز حواس دانش آموزان ، معرفی غیر مستقیم موضوع درس ، ایجاد علاقه ، انگیزه و کنجکاوی دانش آموزان برای یادگیری مطالب جدید 

یادآوری درس قبل ، خواندن شعر ، داستان کوتاه ، نمایش عکس و … نمونه های از روش های آماده سازی هستند .

5- مهارت ارائه درس جدید 

شامل دو مهارت است : 

الف ) مهارت در انتخاب و تنظیم مطالب درس جدید 

مطالبی که پس از آمادگی دانش آموزان  ارائه می شود باید دارای نظم منطقی و پیوستگی باشد . معمولا این نظم و ترتیب در کتاب درسی رعایت می شود اما معلم می تواند به صلاحدید خود نظم و ترتیب ارائه مطالب را تغییر دهد . البته نکته ای که باید به آن دقت داشت این است که گفتن نکات و مطالب فراوان همراه با ارائه درس که پیوستگی منطقی با یکدیگر ندارند درک آن را برای دانش آموز دشوار می کند . باید حجم مطالب متناسب با توانایی های دانش آموزان در نظر گرفته شود .

ب) مهارت در انتخاب ارائه روش تدریس :

 پس از اینکه معلم با روش های گوناگون ارائه تدریس آشنا شد به هنگام ارائه درس از یک روش استفاده نمی کند مثلا ضمن سخنرانی در هنگام تدریس ، از روش پرسش و پاسخ و … استفاده می کند .

6- مهارت جمع بندی 

منظور از جمع بندی نتیجه گیری از مطالبی است که توسط معلم یا شاگردان ارائه می شود . معلم می تواند با یک جمع بندی خوب ، حس موفقیت و مهارت را در دانش آموزان تقویت کند . 

7- مهارت برقراری انضباط در کلاس درس

معلم می تواند با شناخت عواملی که باعث بر هم زدن نظم کلاس می شود ، شیوه صحیح برخورد با آن را بیابد 

اصولا بر هم خوردن نظم کلاس ناشی از دو دسته عوامل می شود 

عواملی که به معلم بستگی دارد مانند : تحقیر دانش آموزان ، اجرای مقررات خشک و اجباری ، توجه خاص به عده ای از دانش آموزان ، تشویق مبالغه آمیز ، صحبت خصوصی با برخی از دانش آموزان 

عواملی که به دانش آموزان بستگی دارد مانند رفتارهای حرکتی و کلامی نا به جا ، بی اعتنایی ، وضعیت های نادرست بدنی ، رفتار قدرت طلبانه 

ج ) مهارت های پس از تدریس 

1- جمع بندی و نتیجه گیری 

در این مرحله معلم به همراه فراگیران به جمع بندی مطالب آموزش داده شده می پردازد و در صورت وجود نقص مطالب را کامل می کند .

2- ارزشیابی تکوینی

معلم برای اطمینان از اینکه دانش آموزان درس را به طور کامل یاد گرفته اند به ارزیابی شفاهی ، کتبی ، پرسش و پاسخ و … می پردازد  

3- تعیین تکلیف 

در پایان جهت درونی شدن مفاهیم ارائه شده معلم تکالیفی را بر اساس توانایی های دانش آموزان تعیین می کند